iyi / kötü "Ey rabbim. kötülü?ü görmekten gözleri temiz olan ve sapykly?a bakmayan! 
Hainlik edenlere niçin bakyyorsun? Ve kötü adam kendisinden daha salih olany yutunca neden
 susuyorsun?" Y.Ö. 11. yy.da, Yran'da Zerdü?t'e göre 'Tanry' ki?isel nitelikleri olan bir
 varlyk de?il, bir dü?ünce idi. Gücünü y?ykla beliren iyi dü?ünce, gücünü karanlyktan alan
 kötü dü?ünce ile sava?yyordu. I?yk Platon'da da dü?üncedir. "I?y?a syrtyny çevirmi? 
insanlaryn gördükleri sadece gölgeleridir. Akyl dünyasynyn synyrynda iyinin ideasy vardyr.
 Güçlükle görülür ama görününce de iyi-kötü her ?eyin tümel bir nedeni oldu?u kolaylykla 
anla?ylyr. I?y?y ve y?y?yn kayna?ym yaratan odur. Bilinen ?eylere gerçe?i, dü?ünceye bilme
 gücünü veren iyi ideasydyr. Bilim ve gerçek ne kadar güzel olursa olsun, iyi onlardan daha 
üstündür. Bunlar iyiye benzerler ama iyi de?illerdir, iyiden varlyk ve özlerini de alyrlar,
 oysa iyi varlyk ve öz de?ildir. 2. yy.da Justinus, Hyristiyan inancynyn Yunan dü?üncesine
 uygun oldu?unu söyler, Ysa'da kendini gösteren logos'un her insanda tohum halinde 
bulundu?unu, yani insanyn iyi ve kötüyü ayyrt edebilece?ini söyler. Kilise pederleri 
günahlaryn atfedilmesi sorunu üzerine e?ilmi?ler, ancak günahlaryn nedenleri üzerinde 
durmamy?lardyr. Ylk Hyristiyanlaryn cevap aradyklary sorunsal, özünde iyilik olan 
Tanry'nyn kötülü?e neden izin verdi?i idi. Gnostisizm denen felsefi olmaktan çok, 
dini-mistik ö?retide, Tanry dü?ünce ile de?il, duygu ile bilinebilir. Tanry kar?ysynda
 madde vardyr: Tanry (Demiorgus), iyinin ve y?y?yn temeli, maddenin kayna?ydyr. 
Duyusal dünyayy yaratan bu tanry de?il, onun daha altynda bulunan ba?ka bir tanrydyr: 
Daimon. Kötü, bu tanrynyn yaratmasydyr. I?yk ülkesinin ö?eleri, Tanry örne?ine uygun 
yaratylan, kötülü?ü de içeren insan ruhunda dünyaya saçylmy?lardyr. Gnostisizm'in bu 
sorunsal üzerindeki çözüm denemelerinden Hyristiyan dualizmi do?du. Çözüm ise, Tanry'nyn 
dünyayy yaratmasy sonucu kötülük sorumlulu?unu ondan almak olmu?tur. Teorikte gnostisizmden
 ayrylan kötülü?ü kar?yla?tyrarak de?il, çözmeye çaly?yyor. Ve ancak uzakla?makta buluyor 
çareyi. Marcion'dan etkilenen ve Zerdü?t ile Ysa'yy birle?tirmeye çaly?an Mani'nin 
ö?retisinde dualizm doru?una ula?yyor. Evrende iki ilke her ?eye egemendir ona göre:
iyilik, y?yk ve ruh; kötülük, ruh ve beden. Evren iyilik ve kötülü?ün bir kary?ymydyr 
ve onlaryn kavga alanydyr. I?yk (akyl ve bilgi), karanly?y (bo? inanç ve bilgisizlik)
 yenerek ilerliyor; kötülük, iyilik kar?ysynda geriliyordu. Origenes (185-245) Ylkeler
 Üzerine adly yapytynda Platon ile Hyristiyan görü?lerini içice i?ler. Ona göre 
kendiliklerinden iyi olmayan ve sadece iyili?e sarylmak zorunda olan varlyklaryn hepsi 
Tanry'dan uzakla?my?lardyr, Tanry'ya en yakyn melekler, en uzak ?eytandyr. 250 yyllarynda
 Lactantius adly kilise babasy kendince ?u manty?y yürütüyor: "Tanry dünyadan kötüleri 
atmak istiyor ama alamyyorsa, bu güçsüzlüktür; atabiliyor ama atmak istiyorsa,
 bu kötülüktür; ne atabiliyor, ne de atmak istemiyorsa, bu hem güçsüzlük hem de 
kötülüktür. Tüm bunlar Tanrynyn özüne aykyry oldu?una göre kötülükler nereden geldi?" 
Cevap: Tanry kötülü?ü istemi?tir ama, ona iyilikle kar?y koysunlar diye iyili?i vermi?tir.
 Augustinus (354-430) Tanry Devletinin gelecekteki Tanry ülkesinin tüm vatanda?lary
tarafyndan kurulaca?ym, buna kar?ylyk Yeryüzü Devletinin ise ?eytana (kötüye) boyun e?mi?
 olanlar tarafyndan kurulaca?ym söyler. Kötü bir istencin eksik bir nedeni vardyr: 
Kötülük, iyili?in yoklu?udur. Eriugena (833-880) için insan günah i?ledikten sonra 
meleklerden ayry bir varlyk oldu. Günah, insanyn fiziksel do?asy ile ilgilidir, duyunun
 akla üstün gelmesi ile olu?ur. Kötü töz olarak yoktur, Tanry'dan ayryly? ve yoksunluktur.
 Varlyktaki tüm iyi ?eyleri kaldyryn, onu y ok etmi? olursunuz. Abelardus (1079-1142) için,
 aslynda kötülü?e sürüklenmek erdemin gere?idir. Çünkü, her erdem bir sava?tyr ve bu 
sava?ta dü?man kötüdür. Günah eylemde de?il,eylemi i?leyen istençte bulunur. Niyeti kötü 
olmayanyn yapty?y kötü de olsa, kötülük yapmy? sayamayyz. Kötü dü?ünenin eyleme geçirmedi?i
 niyeti ise kötülüktür. Aquinolu Thomas (1224-1274) Aristoteles'i izler. Ona göre, istenç 
zorunlu olarak iyiye do?ru gider, ?ehvet ise kötüye do?ru gider. Günahyn kayna?y seçme 
özgürlü?ünde de?il, ?ehvettedir. Ynsanyn görevi kendi için iyi olany aramaktyr. Kötülük 
yapan insan da, kendi için iyiyi ararken buldum sanandyr. Duns Scottus (1270-1308) için 
iyi, Tanry iste?idir ve bunun için iyidir. Tanry'mn istenci denetlenemez ve yargylanamaz.
 Onun yapty?y kötülükte bile iyi bir ?ey vardyr. Hz. Muhammed'e göre ise, Tanry'dan kötülük
 gelemeyece?i dü?üncesi, "hayyr ve ?er Allah'tandyr, "inancy ile de?i?tirilmi?tir. Allah'yn
 iyi yüzü Rahman, kötü yüzü ?cytan'dyr. ?eytan ve rahman birbirlerinin olmazsa olmaz 
kar?ytlarydyr. Biri olmadan ötekini anlayamayyz. Böylelikle, iyilik ve kötülük kar?ytly?y 
ile ortaya çykan dualist dü?ünce, Hz. Muhammed ile tevhide' ula?my?tyr.